Drijfveren en drempels van cultureel ondernemerschap

Tijdens zijn studies ‘culturele agogiek’ raakte Jean-Jacques De Gucht, Vlaams Parlementslid en Schepen van Cultuur in Aalst, overtuigd van de idee dat cultuur mensen van verschillende achtergronden kan verbinden. Als je daarbij zijn specifieke interesses voor onderwijs en economie rekent, zijn we benieuwd naar zijn visie op cultureel ondernemerschap. (auteur: Edith Vervliet)

Cultuur werkt verbindend

“Cultuur en sport werken verbindend. Je kan er schotten tussen mensen mee wegnemen, want sociale en etnische achtergronden vallen weg”, zegt Jean-Jacques De Gucht. Je hoort meteen de cultureel agoog in hem. “Zelf heb ik minder ervaring met sport, maar zeker cultuur slaagt erin om mensen met elkaar in dialoog te laten gaan. Het wordt zelfs interessanter wanneer mensen met een volledig andere achtergrond een gesprek over cultuur aangaan. Cultuur zet aan tot kritisch denken, jezelf in vraag stellen en leren omgaan met kritiek. Cultuur zorgt ervoor dat mensen met verschillende meningen in dialoog gaan met mekaar, van elkaar leren. Mensen zitten soms vast in een bepaald idee over andere mensen. Ik denk aan het woke-fenomeen. Cultuur kan dit bespreekbaar maken, b.v. met humor in cartoons.”

“Cultuur is voor Vlaanderen een belangrijk exportproduct”

Er zijn mensen die cultuur aanvallen omdat in hun perceptie cultuur overgesubsidieerd wordt. Maar laten we niet vergeten dat cultuur voor Vlaanderen een belangrijker exportproduct is dan de cliché-troeven bier, chocolade en frieten.”
Jean-Jacques haalt het voorbeeld van muziekfestivals aan zoals Rock Werchter, Pukkelpop en Tomorrowland. “De economische return van die festivals is gigantisch. Verschillende bedrijfstakken worden hierdoor beïnvloed. Denk maar aan het cultuurtoerisme dat die festivals met zich mee brengen. Rock Werchter behoort al jaren tot de topfestivals in de wereld, ook al maakt het deel uit van een wereldwijde groep. Op vlak van dans zijn choreografen Anne Teresa De Keersmaeker en Sidi Larbi Cherkaoui fantastische culturele ambassadeurs.”

Cultureel ondernemerschap stimuleren

Dat de cultuursector financieel onder druk staat, is niet nieuw. Meer en meer wordt de sector aangespoord om naast subsidies, ook op zoek te gaan naar aanvullende financiering en inkomsten. Jean-Jacques wijst erop dat de taxshelter, een fiscale stimulans voor in België gevestigde bedrijven die investeren in de audiovisuele sector en podiumkunsten, een belangrijke aanvullende financiering vormt, naast de subsidies. “De taxshelter creëert sinds 2003 kansen om onze filmindustrie in de kijker te stellen. Talenten zoals regisseur Lukas Dhont en acteur Matthias Schoenaerts zijn mede daardoor internationaal kunnen doorbreken. In 2016 werd de taxshelter uitgebreid met podiumkunsten: theater-, circus-, straattheater-, opera-, klassieke muziek-, dans- of muziektheaterproducties, zoals musical en ballet. Netflix en Streamz pikken films op van onze filmindustrie, productiehuizen, regisseurs en acteurs die zo een groter publiek bereiken en internationaal furore maken.”

“Het feit dat het Kunstenloket is uitgebreid tot het Cultuurloket is nog onvoldoende geweten in de sector.”

Een ander initiatief van de Vlaamse overheid om ondernemerschap te stimuleren en de toegang tot aanvullende financiering voor de CCS (culturele en creatieve sectoren) te vergemakkelijken, is de transformatie van het Kunstenloket naar het Cultuurloket. Dit ging gepaard met een uitbreiding van enerzijds de doelgroep, de hele cultuursector, en anderzijds het pakket aan juridische en zakelijke dienstverlening.
“Dit is zeker al een stap in de goede richting omdat het Cultuurloket transversaal voor de Vlaamse cultuursector werkt en iedereen - individuen en organisaties, profit en non-profit, al dan niet gesubsidieerd - ondersteunt in de kunsten, toegepaste kunsten, circuskunsten, cultureel erfgoed, het sociaal-cultureel volwassenenwerk of als amateurkunstenorganisatie. Maar er is ook Kunstenpunt vzw dat individuen en organisaties ondersteunt die professioneel actief zijn in de beeldende kunsten, podiumkunsten of klassieke muziek in Vlaanderen of Brussel. Kunstenpunt is er voor de kunstensector, Cultuurloket werkt cultuursectorbreed. Ze verstrekken allebei informatie aan de kunstensector, maar leggen andere accenten. Dan heb je nog Flanders DC, het Vlaamse design- en modecentrum, dat werkt aan toekomstgericht ondernemerschap in de design- en modesector. Flanders DC ondersteunt deze twee sectoren in hun rol van motor voor economische en maatschappelijke vooruitgang met als doel designers als innovatiepartner meer in te schakelen in andere economische sectoren. En dan spreken we nog niet over de talrijke zakelijke dienstverleners aan de CCS...” Waarmee Jean-Jacques De Gucht stelt dat één aanspreekpunt voor de CCS wenselijk zou zijn.

“Eén aanspreekpunt voor de culturele en creatieve sectoren zou wenselijk zijn.”

Uitdagingen voor startende cultuurondernemers

Waar grote, volwassen bedrijven de kennis, ervaring, middelen en mensen in huis hebben om de omgeving, wetgeving en de markt te analyseren en hierop in te spelen, beschikken jonge starters daar niet over. Door deze ‘knowledge gap’ hebben kleine spelers een verminderde kans om groeiopportuniteiten te grijpen. Het zakelijke met het creatieve combineren is één van de grootste uitdagingen voor jonge, creatieve en culturele organisaties en praktijken.
Jean-Jacques De Gucht: “De meeste creatievelingen zijn in het algemeen geen geboren ‘ondernemers’. En startende kunstenaars zeker al niet. Ze zijn minder beslagen in administratieve en zakelijke aspecten. Je moet al bijna jurist, financieel specialist en subsidioloog zijn, anders zie je de bomen niet meer door het bos. Er zou dus nog actiever en beter gecommuniceerd moeten worden over mogelijke ondersteuningsfaciliteiten en -instrumenten voor de cultuursector.”

“De culturele en creatieve sectoren vinden nog steeds moeilijk hun weg naar financiering.”

Een andere vaardigheid waar startende cultuurondernemers minder kennis van blijken te hebben, is het uitbouwen van een sterk netwerk. “In Vlaanderen kunnen kunstenaars terugvallen op Netwerk Aalst, een multidisciplinair kunstenhuis waar met kunstenaars, makers, buren en burgers, artistieke projecten worden opgezet en afgetoetst in tentoonstellingen, filmprogramma’s, performances, workshops en de productie van nieuw werk. Op die manier wil Aalst inzichten genereren en alternatieven ontplooien die bijdragen aan een samenleving in transformatie.”

Cultuurinitiatieven in Aalst

Van 18 tot 21 mei vond Kunstoevers plaats, hét laagdrempelig kunstenevenement voor kunstliefhebbers in Aalst. Meer dan 170 beeldende kunstenaars en meer dan 30 podiumkunstenaars presenteerden hun werk op bijzondere locaties in de stad. Een mix van schilderkunst, podiumkunsten, keramiek, fotografie, beeldhouwwerken, poëzie, muziek, mode- en designinstallaties… “Voorwaarde is dat de kunstenaar een band heeft met Aalst. Kunstoevers is de laatste jaren uitgegroeid tot een multidisciplinair kunstenfestival waar iedereen zijn gading wel kan vinden”, zegt de Schepen van Cultuur.
“Een ander noemenswaardig cultuurevent is het outdoor zomerfestival CIRK! dat sinds 2009 garant staat voor verwondering en spektakel in het stadscentrum. Meer dan 25 (circus-)compagnieën en acrobaten uit binnen-en buitenland brengen in totaal meer dan 100 voorstellingen op 25, 26 en 27 augustus. De meeste voorstellingen zijn gratis. Vorig jaar vonden zo’n 25.000 bezoekers de weg naar Cirk!”

Nog een staaltje van cultureel ondernemerschap is CC De Werf in Aalst dat een hoogstaande zaalprogrammatie met culturele uitbraakmomenten buiten haar muren combineert. “De Werf is niet enkel een programmator, maar tegelijk incubator voor nieuw talent die laat zien hoe cultuur zoveel mensen doet ontmoeten.”

Wie is Jean-Jacques De Gucht?

Jean-Jacques De Gucht liep school in Aalst en trok nadien naar de Vrije Universiteit Brussel waar hij culturele agogiek studeerde. Als overtuigd liberaal werd hij in 2007 voor Open VLD actief in de nationale politiek. In de Senaat en in het Vlaams Parlement heeft hij zich van begin af aan vastgebeten in ethische thema’s, cultuur, onderwijs en economie. Sinds begin 2019 is hij Schepen in Aalst met bevoegdheden openbare werken, stadsvernieuwing, mobiliteit, cultuur en personeel. In datzelfde jaar werd hij vanop de tweede plaats voor Open VLD opnieuw verkozen in het Vlaams Parlement waar hij zetelt in de commissies Onderwijs en Onroerend Erfgoed. Kunst en cultuur liggen hem zeer nauw aan het hart. Jean-Jacques is de zoon van Mireille Schreurs en Karel De Gucht, en zelf vader van twee zoontjes.